مقدمه

هنگامیکه کلمه کاشی به گوش اکثرمردم می رسد، بی درنگ واژه کاشی سرامیکی درذهن آنها تداعی می گردد.البته جای تعجب نیست چراکه کاشی سرامیکی بی شک رایج ترین پوشش مورداستفاده درهنرمعماری وتزئین اماکن مسکونی وتجاری محسوب می شود.کاربردکاشی سرامیکی از۴۰۰۰ سال قبل ازمیلاد درمصرباستان تا استفاده درسفینه های فضایی درعصر حاضر ازتاریخچه ای طولانی برخورداراست. کاشی وسرامیک با توجه به ایجاد نمایی زیبا وبه عنوان پوشش رایج، نقش کلیدی درمعماری اماکن مسکونی دارد.
کاشی رامیتوان درمنازل به عنوان تزئین دیوارها، روی پیشخوان آشپزخانه ورستورانها،محوطه های اطراف وان ودوش حمام،فضای اطراف شومینه وغیره مورداستفاده قرارداد.کاشی سرامیکی،فضای خارج ازمنازل مانند تراس ها،ورودی ها وگذرگاه های اطراف منازل،استخرها،فضاهای اطراف حوضچه های آب گرم وسونا،بام ها، دیوارباغ ها، سردرهای منقوش منازل وحتی نقوش تزئینی روی دیوار خارجی منازل رامزین وباشکوه می نماید. طیف بسیار وسیع رنگ، طرح، اندازه ونقش درکاشی ها امکان طراحی وتزئین همه نوع بناهای سنتی ومدرن را دراختیار نصابان قرارمیدهد.
کاشی،به مفهومی وسیع تر،به هرواحد تقریبا کوچک ونازک با شکلی هندسی اطلاق می شودکه درتعدادزیادجهت پوشش سطوح مورداستفاده قرارمی گیرد.این بدان معنی است که کاشی لزوما ازجنس سرامیک نیست. کاشی های انعطاف پذیر وینیلی کف و پارکتهای چوبی دومثال بارز دراین زمینه هستند.بسیاری ازسنگهای طبیعی نظیر لوح های سنگی، سنگهای مرمر و مرمر رگه دار نیز مانند کاشی مورداستفاده قرارمی گیرند.نام دیگر این پوششها،سنگهای پرداخت شده است.

برخلاف سنگ فرش های شیارداربااشکال، ابعاد وضخامتهای گوناگون،سنگهای پرداخت شده رابا اره های مخصوص به ابعادمختلف وبه دوصورت صیقلی یا زبر درمی آورند.کاشی های سیمانی نیزکه بسیارمشابه مدل سرامیکی خودهستند،نوع دیگری ازکاشی ها محسوب می شوند.
اولین نمونه های کاشی سرامیکی به دوران ماقبل تاریخ بازمی گردند.این کاشی های زمخت وطبیعی ازخاک رس طبیعی وبه شکل چهارگوش ساخته شده ودرزیر نور خورشید خشک می شدند.
.

بیش از۶۰۰۰سال قبل واحتمالا درمصر باستان،مردم پی بردندکه پختن کاشی های رسی دریک کوره آنها رامستحکم ترومقاوم تردربرابرجذب آب می نماید.درهمان دوره کاشی سازان مخلوطهای متفاوتی ازخاک رس راموردآزمایش قراردادندوآنها راجهت بادوام ترنمودن بدنه کاشی(بیسکوئیت- Bisque) با موادی نظیر سنگ گچ پودرشده، سنگ رست،تالک،میکا یا ماسه مخلوط می کردند.
مقاومت دربرابر رطوبت رادربعضی ازکاشی ها با افزودن لعاب، دوچندان می کردندورنگدانه هایی نیزجهت خلق رنگهایی جدید به بدنه کاشی یا لعابها افزوده می شد.
گرچه روشهای سنتی تولیدکاشی سرامیکی طی قرنها همچنان دست نخورده باقی مانده است،لیکن بکارگیری انواع خاکهای رسی،لعابها ودیگر موادگوناگون،تنوع دمای پخت ونیزدفعات پخت باعث تولیدکاشیهای گوناگونی شده است.

تعریف

کاشی، فراورده ای است سرامیکی که به علت پخته شدن در دمایی معین به حال نیمه شیشه ای در می آید، چنان که خاصیت جذب آب آن بسیار کم می شود و در برابر ساییدگی، فشار و ضربه مکانیکی، مقاومت لازم را پیدا می کند و می تواند تغییرات ناگهانی دما (۲۰ تا ۱۰۰ درجه سانتیگراد ) را به خوبی تحمل کند بدون آنکه هیچ گونه اثر ترک در بدنه یا لعاب آن ظاهر شود.
اگر یک سطح کاشی از لعاب معدنی پوشیده شده باشد، کاشی را لعابدار می نامند.

درجه بندی کاشی ها

کاشیها را از نظر مرغوبیت و نداشتن عیب و نقص به ۳ درجه تقسیم می کنند:
الف- کاشی درجه یک: کاشیهایی هستند که کاملا سالم باشند و هیچ گونه نقصی در سطح لعابدار و کناره آنها وجود نداشته باشد.
ب- کاشی درجه دو: کاشیهایی هستند که از نظر دید ظاهری یکی از معایب زیر را داشته باشند:
• کاشیهایی که در فاصله دو سانتیمتری تمامی کناره های سطح لعابدار آنها بیش از یک یا دو خال، به قطر حداکثر نیم میلیمتر وجود نداشته باشد.
• کاشیهایی که در تمامی کناره های سطح لعابدارشان فقط یک لکه لعاب نگرفتگی، حداکثر به ابعاد ۳*۲ میلیمتر وجود داشته باشد.
ج- کاشی درجه سه: کاشیهایی هستند که از نظر دید ظاهری یکی از معایب زیر را داشته باشند:
• کاشیهایی که در سطح لعابدارشان فقط یک خال، به قطر حداکثر ۳ میلیمتر وجود داشته باشد.
• کاشیهایی که در سطح لعابدارشان فقط ۲ یا ۳ خال به قطر حداکثر نیم میلیمتر داشته باشد.
• کاشیهایی که در یکی از
۴ لبه شان تنها یک لعاب نگرفتگی، حداکثر به ابعاد ۱۰*۳ میلیمتر داشته باشند.
• کاشیهایی که در کناره سطح لعابدارشان فقط دو لعاب نگرفتگی، حداکثر به ابعاد ۵*۲ میلیمتر داشته باشند .
• کاشیهایی که در یکی از چهار گوشه شان تنها یک لب پریدگی ، حداکثر به ابعاد ۵*۳ میلیمتر داشته باشند.
• کاشیهایی که در یکی از گوشه هایشان تنها یک لب پریدگی، حداکثر به ابعاد ۲*۲ و در سطح لعابشان یک خال، حداکثر به قطر نیم میلیمتر داشته باشند.
د- کاشی صادراتی: کاشیهای صادراتی، مخلوطی است از کاشیهای درجه یک و درجه دو.

انواع کاشی

گونه های کاشی سرامیکی
کاشی سرامیکی دارای انواع وگونه های متفاوت وبسیاری است.اعمال یا عدم اعمال لعاب،مهم ترین عامل تمایز انواع کاشی بشمار می آید.میزان تخلخل کاشی نیز دردرجه دوم اهمیت قراردارد.
لعاب: رنگ درکاشی های لعاب خورده می تواند دربافت کاشی واردشده باشد.این رنگ می تواند رنگ طبیعی خاک رس یا رنگدانه ای باشدکه قبل ازپخت کاشی به رس اضافه شده باشد.دربرخی موارددرکاشی های لعاب خورده،رنگ(معمولا مخلوطی ازسیلیکات سرب و رنگدانه ها) پس ازپخت بدنه برلعاب سطح اعمال می شود. سپس کاشی را جهت ممزوج نمودن لعاب با بدنه، مجددا
درکوره پخت قرارمی دهند.انواع کاشی های لعاب خورده ازبراق روشن تا مات کامل،دارای رنگها،طرحها وبافتهای سطحی متنوع تری درمقایسه با نوع بدون لعاب هستند
تخلخل:میزان تخلخل براساس مقدارآب جذب شده توسط کاشی تعیین می شود.کاشی های غیرزجاجی میزان جذب آبی حدود۷درصد یابیشتر،کاشی های نیمه زجاجی بین ۲تا۷ درصد،نوع زجاجی بین ۰٫۶ الی ۳درصد وگونه غیرجاذب کمتراز۰٫۵ درصد دارند.عموما هرچه زمان پخت ودمای کوره بیشترباشد،کاشی نیززجاجی تر ومیزان تخلخل آن کمتر می گردد.موزائیکهای زجاجی
سرامیکی،کاشی های گرانیتی وکاشی های پرسلانی ازجمله کاشی های زجاجی بامیزان جذب آب ناچیز محسوب می شوند.کاشی های پرسلانی نیز باهمان مواداولیه لازم برای چینی پرسلانی،جهت پوشش دیواروکف بسیارمناسب هستند.
بسیاری ازکاشیهای بدون لعاب وکاشیهای Quarry نیز جزء گونه با زجاجی هستند.نوع غیرزجاجی شامل بدنه های سفید،کاشیهای دیواری لعاب خورده،برخی بدنه های قرمز،کاشیهای دمای پخت پائین وسنگفرشهاهستند.
گرچه لعاب سطح هرکاشی مقاوم دربرابرجذب آب است،لیکن کاشیهای لعاب دارممکن است نسبت به نوع بدون لعاب مقاومت کمتری دربرابرآب ازخودنشان دهند.این مسئله البته بستگی به میزان مقاومت تخلخل بیسکوئیت کاشی وضخامت لعاب دارد.بااین وجود،آب ازطریق فاصله بین کاشیها که با ملات پرمی شود،واردبدنه آنها می گردد.هنگام انتخاب کاشی مناسب برای مکانهای مرطوب (نظیراطراف دوش و وان،کف حمام واطراف دستشویی) مسئله تخلخل کاشی اهمیت بیشتری پیدا می کند،چراکه آب جذب شده توسط کاشی های متخلخل محل امنی برای رشد باکتریها خواهدشدو
سرانجام بانفوذبه لایه های زیرین باعث شل شدن اتصال بین کاشی وزمینه خواهد گردید.
کاشی های غیرزجاجی یا نیمه زجاجی رانبایددرنمای بیرونی مناطق سردسیر مورداستفاده قرارداد،چراکه آب جذب شده دربدنه کاشی مرتب یخ زده وآب می شود ودرنهایت باعث ترک خوردن کاشی می گردد.گرچه فروشندگان کاشی معمولا کاشیها رابرحسب میزان تخلخل طبقه بندی نمی کنند،لیکن دراین زمینه دارای اطلاعات کافی هستند.معمولا فروشندگان کاشی،کاشی سرامیکی رابه سه دسته کاشی دیواری لعاب خورده،کاشی کف و کاشی موزائیکی طبقه بندی می نمایند.
درهرطبقه،کاشیهارابراساس درجه مقاومتشان دربرابر شرایط محیطی ومواردی نظیرنفوذ آب،مقاومت دربرابر سایش وضربه گروه بندی می کنند.اندازه،ضخامت وساختار سطح کاشی ازدیگر عوامل مهم وموثردرانتخابی صحیح به شمارمی روند(برای مثال،بدنه های مقاوم دربرابر لغزندگی برای کاربردهای کف مناسب ترهستند).کاشیهای دیگری که دارای ویژگیها وکاربردهایی مشابه کاشی های سرامیکی هستند عبارتنداز:آجروکاشیهای سیمانی.گونه های متعددسنگ طبیعی نظیرسنگ مرمر،سنگ لوح،گرانیت و مرمر رگه دار نیز به شکل کاشی یافت می شوند.
کاشی های دیواری:
کاشی دیواری معمول ترین نوع کاشی سرامیکی مورداستفاده عموم است که دراندازه ها،رنگها وطرحهای گوناگون یافت می شود.بیشترکاشیهای تزئین مرسوم ومنقوش بادست متعلق به این دسته اند.کاشی های دیواری معمولا۰٫۲۵ الی ۰٫۳۷۵ اینچ ضخامت، ۳*۳ اینچ الی ۶*۶ اینچ ابعاد ودرشرایطی باابعاد واشکال بزرگتر و متفاوت تری به بازار ارائه می شوند.ابعادمذکور اسمی والبته دربرگیرنده بندکشی نیزهستند.
معمولا،کاشیهای دیواری نازک،سبک ومتخلخل بوده وبالایه نازکی ازلعاب(فقط مناسب استفاده روی دیوار)پوشانده شده اند.بااین وجود این، می توان آنها را روی پیشخوانها یا کفهایی بامیزان ترددکم یارطوبت جزئی ماننداتاق خوابها یاحمامها مورداستفاده قرارداد.
کاشیهای دیواری رامی توان درمحیطهای مرطوب نظیراطراف وان ودوش نیز نصب کرد.درچنین شرایطی،معمولا یک لایه بتونه ضدآب راجهت محافظت درزها دربرابرنفوذ آب روی کاشی پخش می کنند.البته درتعدادی ازکاتالوگها،کاشی های دیواری اینچنین طبقه بندی نشده وآنها رابانام طراحشان می شناسندواغلب، شرایط وسطح مناسب برای نصب کاشی رامشخص ومعرفی می نمایند.
کاشی های دیواری ورقه ای:
کاشی های ورقه ای درواقع کاشی هایی هستندکه بانظم وفاصله ای خاص کناریکدیگروروی ورق کاغذی خاص،پلاستیک مشبک یایک لایه مشبک پارچه ای قرارمی گیرند.گاهی اوقات نیزبااستفاده ازمقادیرکم وینیل،چسب سیلیکن یا پلی یوریتاین (Polyurethane) بانام روکش نقطه ای به هم متصل می گردند.این صفحات معمولا دراندازه های۱۲ اینچ مربع به بالا یافت می شوند.گرچه کاشیهای دیواری ورقه ای نیازی به کارپرزحمت درزبندی کاشیهای تک ندارندودرنتیجه کارنصب
رابسیارآسان می کنند،لیکن به نسبت قیمت،ازکاشیهای تک باهمان کیفیت گرانترهستند.همچنین ازلحاظ اندازه،رنگ وطرح درمقایسه باکاشیهای تک محدودترهستند.بعضی ازکاشیها رامی توان روی کفها یاپیشخوانها مورداستفاده قراردادکه البته پس ازنصب، درزها بایدباملات پرشوند.
کاشی های دارای ورقه های ازپیش چیده:
ازانجاکه این کاش یها نیازبه پرداخت باملاتهای ویژه ندارند،لذا یک مرحله جلوترازکاشی های دیواری ورقه دارهستند.

ملات درواقع یک لایه انعطاف پذیرپلی یوریتاین،کلریدپلی وینیل یا بتونه سیلیکن است که احتیاجی به بتونه وملاتهای سیمانی ندارد.خودورقه ها نیزانعطاف پذیری کافی برای خمش وکشش هنگام کاربرخوردارهستند.این ویژگی خاص،به نصاب این امکان رامی دهدتابااستفاده ازقطعات ویژه وکاشیهای مخصوص لبه کار،عمل نصب رابه خوبی انجام دهد.لوله های حاوی بتونه سیلیکن برای پوشش فواصل بین صفحات وکاشیهای حاشیه ای مورداستفاده قرارمی گیرند.معمولا ،دوغاب رابایک ماده شیمیایی بازدارنده رشدقارچها وکپکها مخلوط می کنندتابتوان آن را درمحیط های مرطوب نظیرحمامها به کاربرد.
به خاطراستفاده ازاین نوع ماده شیمیایی،FDA (انجمن موادغذایی و دارویی) کاربرداین صفحات راروی پیشخوانهای آشپزخانه ها یا محل طبخ وآماده سازی غذا توصیه نمی نماید. این بتونه ها به رنگ سفید یا دیگر رنگها دربازار موجودند
گونه های کاشی موزائیکی
هرنوع کاشی به اندازه ۲ اینچ (۵سانیمتر) مربع یا کوچکتر وتهیه شده ازشیشه یا خاک پرسلانی ریزدانه با مخلوطی ازرنگدانه ها،به عنوان کاشی موزائیکی محسوب می شود.
این کاشیهای زجاجی با دانسیته بالا، ازمقاومت مناسبی درمقابل جذب آب،رنگ پذیری، ضربه،یخ زدگی وسایش برخورداربوده وبه همین دلیل مناسب تمامی سطوح هستند.بافت سطوح نیز،دارای تنوع وسیعی متشکل ازصاف وبراق برای دیوارها وسطوح طرح دار(مقاوم دربرابر لغزندگی) برای کفها است.
این نوع کاشیها به شکلهای متنوع مربع،مستطیل،شش ضلعی،دایره،اشکی،برگی وگاهی اوقات ساچمه ای یافت می شوند.بیشترموزائیکهای سرامیکی رابرای نصب راحت تر،برروی صفحه ای ازچسب،پلاستیک،کاغذ مخصوص یا یک شبکه نخی محکم می چسبانند. به علت اندازه کوچک،می توان به راحتی آنها را روی سطوح نامسطح وغیرمعمول،استخرها وحوضچه های داخل باغها وگلدانهای مخصوص با شکلهای موج داروتزئینی مورداستفاده قرارداد.
این نوع کاشی شامل تمامی کاشیهای مناسب محوطه های مسقف وروباز است.اکثرکاشیهای کف لعاب خورده مناسب استفاده برروی پیشخوانها ودیگرسطوح افقی تحت فشار،درمعرض سایش ومحلهای پرترددهستند.معمولا،کاشی های کف،سنگین ومناسب نصب روی دیوارنیستند.البته به کمک چسبهای مناسب ودرشرایطی که دیوارها برای تحمل وزن اضافی خاصی طراحی شده باشند می توان ازاین نوع کاشیها روی دیواراستفاده کرد.
کاشیهای کف معمولا ضخیم ترازکاشیهای دیوار وبه ضخامت۰٫۳۷۵تا ۰٫۷۵ اینچ هستند.ابعادکاشیها معمولا ۴ الی ۲۴ اینچ مربع است.البته فاصله بندکشی بین کاشیها دراین ابعاد لحاظ شده است.ازمیان انواع شکلهای این نوع کاشی می توان به اشکال مستطیلی،شش ضلعی،هشت ضلعی وجناغی اشاره کرد.
انواع رایج کاشی کف عبارتنداز: کاشی های بدون لعاب،سنگفرش بدون لعاب وکاشی کف لعاب دار.
کاشی های بدون لعاب:
امروزه درصنعت، کاشیهای کف بدون لعاب به بدنه های قرمز پخت وسخت باابعاد ثابت وضخامت حداقل ۰٫۳۷۵ اینچ اطلاق می شود.این کاشیها با بدنه ای زجاجی یا نیمه زجاجی وسخت برای پوشش محیطهای داخل وخارج ساختمان بسیارمناسب هستند.
بیسکوئیت نیزمعمولا به رنگ قرمزپررنگ آجری است که البته بنابه نوع خاک رس دررنگهای دیگر نیزیافت می شود.گرچه اکثراین نوع کاشیها به رنگ رس طبیعی هستند،لیکن تعدادی از تولیدکنندگان،پیش ازپخت، رنگدانه هایی رابه آن اضافه می نمایند.سایه رنگهای به دست آمده عبارتنداز: آبی،سبز،صورتی،کمرنگ،صورتی،ارغوانی پررنگ، سفیدخاکستری وخرمایی روشن. کاشیهای لعاب خورده دررنگهای روشن ترنیزیافت می شود.
سرامیک‌های ضدباکتری و نانو سرامیک‌ها:
پژوهشگران کشورمان توانسته‌اند با استفاده از نانو ذرات نقره نوعی کاشی‌ آنتی‌باکتریال تولید کنند. این نوع سرامیک قابل استفاده در بیمارستان‌ها، حمام و استخر است و مانع از ایجاد بیوفیلم و رشد باکتری‌ها و قارچ‌ها روی سطح کاشی می‌شود. در واقع نانو ذرات نقره به دلیل داشتن خاصیت آنتی‌باکتریال مانع از ایجاد بیو فیلم‌هایی مانند کپک در محیط‌های مرطوب می‌شود. نانوسیلور در واقع لایه‌ای نیست که روی سطح کشیده شود بلکه تغییر شیمیایی در سطح مولکولی است که از آلوده شدن سطوح جلوگیری می‌کند. این ذرات روی مولکول سطوح می‌چسبند و مانع از نفوذ هر ماده دیگری بر سطح می‌شوند. این ماده بسیار نازک و شفاف است و روی سطح قابل رویت نیست. سرامیک‌های آنتی‌باکتریال یا همان نانوسرامیک‌ها نه تنها اثر ضدقارچی و ضدعفونی‌کنندگی دارند بلکه پایداری شیمیایی و استحکام مکانیکی و درخشندگی بیشتری دارند، رسوب نمی‌گیرند و به راحتی تمیز می‌شوند.